W ostatnim czasie temat wzrostu stóp procentowych jest jednym z najczęściej poruszanych, zaraz obok inflacji i rosnących cen produktów. Czym są więc stopy procentowe, od czego zależą i jak wpływają na obywateli? Tego wszystkiego dowiecie się po przeczytaniu poniższego artykułu.
Czym jest stopa procentowa i na co wpływa?
Stopa procentowa określa dwie rzeczy – po pierwsze to, ile będziemy musieli zapłacić za kredyt. Po drugie – ile możemy zyskać na swoich oszczędnościach.
W gruncie rzeczy wysokość stóp procentowych wpływa na całą gospodarkę. Nie tylko na oprocentowanie kredytów hipotecznych, gotówkowych oraz kart kredytowych. Chociaż są to kwestie, o których wiele osób myśli w pierwszej kolejności.
Określa wartość złotówki, wyraźnie oddziałuje też na inflację. Tym samym wyznacza, ile produktów możemy kupić za konkretną kwotę. Ułatwia utrzymywanie inflacji na stałym poziomie, dzięki czemu ma realny wpływ na stabilność złotówki.
Stopy procentowe koordynują też wszelkie transakcje zachodzące pomiędzy bankami, a dodatkowo te, które przebiegają między klientem a bankiem. To od nich zależą również odsetki od długów.
Jakie są rodzaje stóp procentowych?
Wśród podstawowych stóp procentowych NBP znajdują się:
- stopa referencyjna – wyznacza minimalną cenę zakupu i sprzedaży papierów wartościowych (krótkoterminowych). W rezultacie wznawia płynność w sektorze bankowym. Poza tym wpływa na stawkę WIBOR, określając górną granicę oprocentowania kredytów. Z tego względu jest bardzo istotna dla kredytobiorców,
- stopa kredytu lombardowego (lub stopa lombardowa)– oprocentowanie obowiązujące podczas udzielania pożyczek bankom komercyjnym przez bank centralny. Są one udzielane pod zastaw papierów wartościowych. Wykorzystuje się ją, aby określić maksymalne oprocentowanie kredytów i pożyczek. Stopa lombardowa jest najwyższym oprocentowaniem na rynku bankowym,
- stopa depozytowa – wysokość oprocentowania depozytów składanych przez banki komercyjne w Narodowym Banku Polskim. Ma ona wpływ na opłacalność lokat i depozytów w bankach komercyjnych – im wyższa stopa, tym bardziej zyskowny depozyt. Jest to najniższe oprocentowanie, jakie występuje na rynku,
- stopa redyskontowa weksli (lub redyskonta weksli) – określa cenę, po której bank centralny nabywa weksle od banków komercyjnych. One z kolei zdobywają je wcześniej od swoich klientów. Stopa redyskontowa nieczęsto bywa wykorzystywana, determinuje jednak odsetki dla kredytów studenckich. Jest ustalana najdłużej ze wszystkich wskaźników,
- stopa dyskontowa weksli (lub dyskonta weksli) – bywa określana w chwili przyjęcia dyskontowanych weksli od banków komercyjnych. Ma znikome znaczenie dla polityki pieniężnej, ponieważ w Polsce weksle bywają rzadko używane.
W tym miejscu warto jeszcze dopowiedzieć, czym w ogóle jest weksel. To jedna z form papierów wartościowych. Zasada ich działania polega na tym, że jedna strona jest zobligowana do spłaty konkretnej kwoty wekslowej stronie przeciwnej. Musi to zrobić bezwarunkowo oraz w ustalonym terminie.
Bezwarunkowo oznacza tutaj, że dokument weksla nie jest określony żadną umową ani innymi czynnościami prawnymi. Odpowiednio sporządzony dokument musi być podpisany odręcznie przez zainteresowanych.
Przez kogo regulowane są stopy procentowe?
Wartość stóp procentowych określana jest przez Radę Polityki Pieniężnej.
Czym więc jest wspomniana rada? To organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego, który dba o właściwą realizację polityki pieniężnej w kraju.
Składa się ona z Przewodniczącego Rady (którym jest Prezes NBP) oraz 9 członków. Ich kadencja wynosi 6 lat.
Członkowie są powoływani równomiernie przez 3 organy: Prezydenta RP, Sejm i Senat. Równomiernie, czyli każdy z organów powołuje taką samą liczbę osób.
Czym zajmuje się RPP?
Do jej głównych zadań należą:
- ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,
- ustalanie corocznych założeń polityki pieniężnej,
- zatwierdzanie planu finansowego Narodowego Banku Polskiego,
- przygotowywanie sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej (po zakończeniu danego roku budżetowego),
- ustalanie maksymalnych kwot zobowiązań, które wynikają m.in. z zaciąganych pożyczek przez NBP.
Co wpływa na decyzję o zmianie stóp procentowych?
W najwyższym stopniu wpływa na to poziom inflacji. Poza tym istotną rolę odgrywają również następujące czynniki:
- tempo wzrostu gospodarczego,
- stopa bezrobocia,
- wysokość kursów walutowych,
- sprzedaż detaliczna,
- produkcja przemysłowa.
Kiedy stopy procentowe mogą zostać podniesione?
Decyzja o podwyżce stóp procentowych może zostać podjęta w kilku konkretnych sytuacjach. Może to być np. wzrost poziomu inflacji. Dlaczego?
Wysoka inflacja sprawia, że rosną też ceny produktów. W efekcie za określoną kwotę możemy kupić coraz mniej dóbr. Pieniądze, których jest w obiegu zbyt dużo, mają coraz mniejszą wartość.
Chcąc w jakiś sposób zahamować stały wzrost cen, Rada Polityki Pieniężnej może podnieść stopy procentowe. Wraz z ich wzrostem, rośnie również cena pieniądza. Dzięki temu bank centralny może pożyczać pieniądze bankom komercyjnym. W dodatku wyjdzie na tym korzystnie, ponieważ może udzielać pożyczki po wyższej cenie niż dotychczas. Banki komercyjne mogą z kolei zacząć udzielać kredytów o wyższym oprocentowaniu.
Opisane działania to tzw. restrykcyjna polityka monetarna. Na czym ona polega? Mówiąc w skrócie, poza wzrostem stopy procentowej, opiera się ona na dokonywaniu transakcji za pomocą papierów wartościowych na otwartym rynku. Dodatkowo korzysta też ze zmian w zakresie poziomu rezerw obowiązkowych.
Do plusów restrykcyjnej polityki monetarnej należą spadek tempa wzrostu PKB, a następnie stopniowy spadek poziomu inflacji.
Skutki stosowania takiej polityki monetarnej są jednak w większości negatywne, a dodatkowo wpływają na wiele obszarów gospodarki. Poziom konsumpcji ulega obniżeniu, podobnie wygląda kwestia inwestycji. Prowadzi to do tego, że kredyty zaczynają być zbyt wysokie, przez co mało kto się na nie decyduje. Ludzie coraz mniej kupują, ponieważ wszystkie produkty drożeją. Wpływa to również na przedsiębiorców, którzy są zmuszeni do redukcji kosztów, a często nawet zwolnień pracowników.
Czym są transakcje na otwartym rynku?
Wyjaśnijmy więc, co oznaczają operacje na otwartym rynku. Chodzi o to, że poszczególne transakcje odbywają się z bankami komercyjnymi na wniosek banku centralnego. Składają się na nie kupno papierów wartościowych oraz sprzedaż (warunkowa i bezwarunkowa) tych instrumentów finansowych. Dotyczy to również emisji własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Za ich pomocą banki centralne (czyli w tym przypadku NBP) mają na celu wywarcie wpływu na wysokość krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Aby to osiągnąć, podnoszą lub redukują wielkość środków, które znajdują się na rachunkach poszczególnych banków w banku centralnym.
W przypadku NBP najczęściej są to emisje 7-dniowych bonów pieniężnych, których celem jest wchłonięcie nadwyżki płynności występującej w sektorze bankowym. Oznacza to, że w obiegu znajduje się więcej pieniędzy, niż jest to konieczne.
Kiedy możliwe jest obniżenie stóp procentowych?
Możliwość obniżki stóp procentowych nadarza się zwłaszcza w momencie, gdy mamy do czynienia z deflacją. W przypadku deflacji mówimy o długotrwałym spadku poziomu cen. Co więcej, utrzymująca się deflacja może być tak samo szkodliwa jak inflacja. Z punktu widzenia konsumenta są to jak najbardziej korzystne okoliczności, dla gospodarki wręcz przeciwnie. Dlaczego tak się dzieje?
Gdy wartość pieniądza maleje, a jednocześnie wzrasta zadłużenie kraju, Rada Polityki Pieniężnej postanawia obniżyć stopy procentowe. Jest to zgodne z zasadami polityki ekspansywnej, która bywa nazywana polityką taniego pieniądza. W takiej sytuacji niskie stopy procentowe doprowadzają do tego, że wzrasta podaż pieniądza. Zmniejszają się koszty związane z kredytami, a jednocześnie zwiększa się konsumpcja oraz ilość inwestycji.
Rośnie PNN, czyli Produkt Narodowy Netto lub po prostu dochód narodowy. Przedsiębiorcy mogą znowu inwestować w biznesy, np. poprzez tworzenie nowych miejsc pracy.
Stopy procentowe – wpływ na wysokość rat kredytów
Jak wspomnieliśmy wcześniej, stopy procentowe wpływają na wysokość stawki WIBOR. Ta z kolei ma znaczący wpływ na oprocentowanie kredytów hipotecznych, gotówkowych oraz pożyczek bankowych.
Nie każdy zdaje sobie sprawę, dlaczego niektóre produkty finansowe (te cechujące się zmiennym oprocentowaniem) miewają różne wysokości rat.
Jest to spowodowane właśnie zmianami wprowadzanymi przez Radę Polityki Pieniężnej, które skutkują podniesieniem lub obniżeniem stóp procentowych.
Jest to dosyć prosta zależność – gdy stopy procentowe zostają podniesione, rośnie też oprocentowanie kredytu. Oznacza to, że również miesięczne raty kredytu będą wyższe niż dotychczas.
Istnieją także kredyty o stały oprocentowaniu, nie jest ich jednak zbyt dużo. W takim przypadku wahania stóp procentowych nie wpływają na wysokość oprocentowania kredytu – jest ono niezmienne przez cały okres trwania umowy.
Podsumowanie
Można zauważyć, że z perspektywy większości ludzi (a zwłaszcza kredytobiorców) największe znaczenie ze wszystkich wymienionych stóp procentowych ma wskaźnik stopy referencyjnej. Najczęściej jest to spowodowane tym, że oddziałuje on w sposób bezpośredni na oprocentowanie kredytu, który może zostać udzielony nam przez bank.
Podniesienie i obniżenie stóp procentowych niesie za sobą pewne konsekwencje. Ich podwyżka często ułatwia przejęcie kontroli nad inflacją, zwłaszcza jeśli zaczyna być ona niebezpiecznie wysoka.
Więcej informacji na temat inflacji możecie znaleźć w jednym z poprzednich wpisów.