Rynek finansowy zapewnia obrót pieniężny, bez którego nie działałaby żadna gospodarka. Jego początki sięgają starożytnej Grecji i Rzymu, gdzie zaczęto handlować wszelkimi towarami i usługami. W dużej mierze do powstania systemu finansowego przyczynił się także rozwój pieniądza. Z tego wpisu dowiesz się, czym jest rynek finansowy i jakie są rodzaje instrumentów finansowych w Polsce. Poznasz też zasadnicze cele inwestycji finansowych.
Czym jest rynek finansowy i jak działa?
Rynek finansowy to miejsce, w którym odbywają się rozmaite transakcje finansowe. Obejmuje on zarówno kupno, sprzedaż, jak i wymianę. Zapewnia przepływ środków między osobami, które je posiadają a podmiotami, które ich potrzebują. Czyli mówiąc prościej: jedna osoba potrzebuje kapitału, aby móc zrealizować konkretny cel, a druga jej go udziela – ze względu na to, że dysponuje nadwyżką. Stanowi to podstawę obiegu pieniądza w gospodarkach wolnorynkowych.
Na rynku finansowym zawierane są transakcje, których przedmiotem są aktywa finansowe. Do wspomnianych aktywów finansowych należą: akcje, obligacje, instrumenty pochodne oraz waluty. Dotyczy to zarówno krótkoterminowego, jak i długoterminowego kapitału.
Jaki jest cel rynku finansowego? Zasadniczo chodzi o to, że pozwala on inwestorom i instytucjom uzyskać dostęp do kapitału. Dzięki niemu inwestorzy mogą różnicować swój portfel posiadanych aktywów. Poza tym umożliwia on zarządzanie ryzykiem, a dokładniej jego obniżenie.
Co to jest Komisja Nadzoru Finansowego?
Rynek finansowy jest nadzorowany przez instytucje, które zostały powołane specjalnie w tym celu. W Polsce zajmuje się tym Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), która została utworzona w 2006 roku. Jest ona głównym organem regulującym i nadzorującym działalność sektora finansowego w Polsce.
Do jej zadań należą m.in.:
- nadzór nad sektorem bankowym,
- nadzór nad instytucjami płatniczymi (i biurami usług płatniczych),
- nadzór nad sektorem kas spółdzielczych,
- nadzór nad rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym,
- nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego.
Czym jeszcze zajmuje się KNF?
- wykonuje działania, których celem jest prawidłowe funkcjonowanie całego rynku finansowego,
- wykonuje działania o charakterze edukacyjno-informacyjnym dot. funkcjonowania rynku finansowego,
- wykonuje działania, które wpływają na rozwój rynku finansowego, a także jego konkurencyjności,
- może polubownie rozstrzygać spory zachodzące między uczestnikami rynku finansowego,
- bierze udział w opracowywaniu projektów aktów prawnych (związanych z nadzorem nad rynkiem finansowym),
- wymierza kary w przypadku naruszenia przepisów,
- wykonuje pozostałe zadania, które są określone w poszczególnych ustawach.
Ogólnie rzecz biorąc, nadzór sprawowany nad rynkiem finansowym dąży do osiągnięcia kilku celów. Pierwszy z nich to zapewnienie właściwego funkcjonowania rynku – jego przejrzystości, bezpieczeństwa i stabilności. Drugi dotyczy zapewnienia ochrony interesów poszczególnych uczestników tego rynku. Kolejny obejmuje zaufanie do rynku finansowego ze strony obywateli.
Segmenty rynku finansowego w Polsce
Istnieją cztery segmenty rynku finansowego. Należą do nich:
- rynek kapitałowy,
- rynek walutowy,
- rynek pieniężny,
- rynek terminowy.
Każdy z wymienionych segmentów realizuje inne zadania. Jednak wszystkie są bezpośrednio związane z obsługą poszczególnych uczestników rynku, a także z jego ogólnym funkcjonowaniem. Omówienie każdego z nich przedstawimy w dalszej części artykułu.
Rynek kapitałowy
Na rynek kapitałowy składają się transakcje takimi instrumentami, w przypadku których termin zapadalności wynosi powyżej roku. Termin zapadalności oznacza dzień, w którym upływa czas na uregulowanie zobowiązania.
Rynek kapitałowy umożliwia pozyskanie środków od osób lub podmiotów, które dysponują ich nadwyżkami. Używane są do finansowania przedsięwzięć długoterminowych.
Co ciekawe, na tym rynku istnieje możliwość zawierania transakcji na okres, który sami wybieramy. Oznacza to mniej więcej tyle, że możemy określić czas, na jaki chcemy ulokować swoje oszczędności. Do zalet tego rynku zdecydowanie należy płynność, która zwykle bywa wysoka. Jest to spowodowane tym, że giełdy papierów wartościowych kreują rynek publiczny.
Wśród instrumentów tego rynku wyróżniamy udziałowe i dłużne papiery wartościowe.
Do udziałowych papierów wartościowych należą:
- akcje,
- udziały,
- certyfikaty inwestycyjne.
Do dłużnych papierów wartościowych należą:
- obligacje przedsiębiorstw,
- obligacje komunalne,
- obligacje skarbowe i NBP,
- listy zastawne.
Rynek walutowy
Rynkiem walutowym nazywamy przestrzeń, gdzie odbywa się handel walutami – zarówno sprzedaż, jak i zakup. Ze względu na występowanie podaży i popytu ustalane są kursy konkretnych walut – na zasadzie relacji ceny jednej waluty do drugiej. Dotyczy to transakcji, które mają miejsce na rynku międzybankowym. Warto mieć na uwadze, że zawsze są to monety z różnych krajów. Czyli cena danej waluty określa jej wartość w obcej walucie.
Transakcje prowadzone na rynku walutowym pełnią następujące funkcje: spekulacyjną, płatniczą lub zabezpieczającą.
Segmentami rynku walutowego są:
- rynek kasowy – gdzie dostawa walut odbywa się w czasie rzeczywistym,
- rynek terminowy (inaczej nazywany rynkiem instrumentów pochodnych) – cena zakupu jest ustalana z góry, a transakcja odbywa się w przyszłości.
W przypadku rynku walutowego jego najistotniejszymi uczestnikami są instytucje finansowe. Tworzą one bowiem grupę, którą nazywamy kreatorami rynku. Poza tym w rynku walutowym uczestniczą również:
- spekulanci i arbitrażyści,
- brokerzy walutowi,
- dealerzy bankowi oraz niebankowi,
- banki centralne,
- administracja skarbu państwa,
- osoby fizyczne i firmy prowadzące działalność inwestycyjną.
Rynek pieniężny
Rynek pieniężny jest segmentem rynku finansowego, w obrębie którego realizowane są rozmaite transakcje. Bywają rozliczane albo w formie gotówkowej, albo bezgotówkowej, a ich okres zapadalności wynosi maksymalnie rok.
Wśród uczestników rynku pieniężnego w Polsce znajdują się:
- Narodowy Bank Polski,
- Skarb Państwa (który wprowadza do obiegu bony skarbowe),
- inwestorzy indywidualni,
- przedsiębiorstwa (które emitują bony handlowe),
- banki o charakterze komercyjnym,
- inwestorzy instytucjonalni (łącznie z funduszami i ubezpieczycielami).
Będąc w temacie rynku pieniężnego, musimy omówić również zasadniczy cel działania Narodowego Banku Polskiego. Dotyczy on przede wszystkim utrzymania odpowiedniego poziomu płynności finansowej w sektorze bankowym. Jest to możliwe dzięki wykorzystaniu kredytów finansowych, operacji otwartego rynku oraz tzw. rezerwy obowiązkowej. Ta ostatnia określa wielkość środków pieniężnych, które muszą być utrzymywane przez banki komercyjne w banku centralnym. Jest ona tworzona częściowo ze środków deponowanych w bankach.
Podstawą operacji otwartego rynku jest bezwarunkowy i warunkowy zakup lub sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych oraz walut. Poza tym ich działanie opiera się również na emisji własnych papierów dłużnych, czyli bonów pieniężnych.
Rynek terminowy
Rynek terminowy służy do handlowania instrumentami pochodnymi. Ich ceny bazują na cenach aktywów podstawowych – są z nimi bezpośrednio związane.
Rynek ten umożliwia zawieranie następujących transakcji: spekulacyjnych, arbitrażowych i zabezpieczających. Inwestorom spekulującym zależy na zmianie cen towarów – ze względu na to, że przejmują część ryzyka, jakie się z tym wiąże. Transakcje arbitrażowe umożliwiają zarabianie na różnicach cen pomiędzy tymi samymi rodzajami aktywów, z tą różnicą, że występują one na odrębnych rynkach.
Z kolei transakcje zabezpieczające służą zabezpieczeniu zarówno inwestorów, jak i poszczególnych transakcji przed ryzykiem finansowym. Są one niezastąpionym rodzajem transakcji ze względu na to, że rynki finansowe bywają zmienne, a nawet zupełnie nieprzewidywalne. Dzięki nim inwestorzy są w stanie osiągnąć stabilne zyski.
Do instrumentów pochodnych zaliczamy:
- stopy procentowe,
- indeksy,
- waluty,
- akcje i obligacje,
- kontrakty terminowe futures,
- swapy walutowe i procentowe,
- opcje towarowe i walutowe,
- transakcje terminowe FRA,
- terminowe transakcje walutowe.
Transakcje FRA (czyli Forward Rate Agreement) opierają się na ustaleniu wysokości stopy procentowej, która zacznie obowiązywać kontrahentów w przyszłości. Dotyczą one konkretnej kwoty, wyrażonej w danej walucie na zaplanowany z góry okres.
Terminowa transakcja walutowa (TTW) jest transakcją, w ramach której strony zobowiązują się do dokonania wymiany dwóch walut. Odbywa się to w zaplanowanym wcześniej terminie. Kurs wymiany zostaje ustalony w chwili transakcji.
Definicja i rodzaje instrumentów finansowych
Instrumenty finansowe to papiery wartościowe obowiązujące na rynku finansowym. Z prawnego punktu widzenia jest to kontrakt pomiędzy co najmniej dwoma stronami, który sprawia, że u jednej z nich pojawiają się aktywa finansowe, a u drugiej – zobowiązania.
Możemy też w ten sposób nazwać inwestycje, które umożliwiają zarabianie pieniędzy.
Wśród instrumentów finansowych możemy wyróżnić:
- akcje,
- obligacje,
- kwity depozytowe,
- prawa poboru,
- listy zastawne,
- prawa do akcji,
- certyfikaty inwestycyjne,
- instrumenty pochodne na akcje i obligacje,
- pozostałe instrumenty uprawniające do ich nabycia lub objęcia.
Część występujących instrumentów finansowych nie należy do papierów wartościowych. Są to:
- instrumenty rynku pieniężnego,
- pochodne instrumenty towarowe,
- opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych,
- opcje walutowe,
- opcje na stopy procentowe,
- tytuły uczestnictwa w instytucjach, gdzie inwestuje się zbiorowo,
- finansowe kontrakty terminowe,
- umowy forward dot. stóp procentowych,
- swapy akcyjne,
- swapy na stopy procentowe,
- swapy walutowe,
- pozostałe instrumenty finansowe, które są rozliczane pieniężnie.
Warto dodać, że będą to też inne instrumenty. Jakie? Te dopuszczone do obrotu na regulowanym rynku jednego z państw Unii Europejskiej. Obejmuje to również instrumenty, o których wiadomo, że ktoś się ubiega, aby zostały dopuszczone do obrotu.
Inwestycje finansowe i ich cele
Przedmiotem inwestycji finansowych są tzw. instrumenty finansowe. Oznacza to, że inwestujemy w coś, co nie ma postaci materialnej, jak np. w przypadku nieruchomości czy dzieł sztuki. Czyli mówiąc inaczej – przedmiot inwestycji finansowej nie ma wartości użytkowej, a jedynie pieniężną. Nie możemy więc za jego pomocą zaspokoić potrzeb konsumpcyjnych.
Ten rodzaj inwestycji może generować okresowy dochód – zależny od tego, jaki będzie przynosił dany instrument w okresie inwestowania. Korzyści mogą też płynąć ze wzrostu wartości naszej inwestycji.
Do celów inwestycji finansowych należą:
- pomnożenie środków – czyli stawiamy sobie za cel uzyskanie jak najwyższej wartości inwestycji,
- płynność – możliwość szybkiej zamiany danego instrumentu finansowego na gotówkę,
- zebranie kapitału na konkretny zakup (konsumpcyjny) – mamy określoną końcową wartość inwestycji, która zwykle odpowiada cenie, jaką musimy przeznaczyć na dany produkt,
- stałe dochody – celem jest uzyskanie systematycznych dochodów, nie zawsze jednak stałych,
- bezpieczeństwo – celem jest ochrona przed utratą środków.
Podsumowanie
Rynek finansowy to bardzo istotny sektor polskiej gospodarki. Jest miejscem, gdzie dokonuje się wszelkiego rodzaju transakcji finansowych. Każdy segment rynku finansowego jest związany z konkretnymi instytucjami. W zależności od kraju poszczególne instytucje różnią się nie tylko nazwami, ale również sposobem, w jaki funkcjonują. Istotne różnice zachodzą także w stosowanych technologiach.
Efektywnie działający rynek finansowy może prowadzić do szybszego wzrostu gospodarczego. Odgrywa znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji w danej instytucji finansowej. Dzięki niemu podmioty decyzyjne mogą uzyskać sprawdzone informacje, które są nieocenione choćby podczas przewidywania zmian koniunktury.
Interesuje Cię tematyka finansowa? W takim razie koniecznie zapoznaj się z naszym wpisem na temat ewolucji form pieniądza.